Kate Mackenzie, Tim Sahay, Lara Merling
Çeviren: Onur Yılmaz
Amerika Birleşik Devletleri önümüzdeki birkaç yıl boyunca kaos ve istikrarsızlık kaynağı olacak. 2025’in ilk ayı zeminini hazırladı. Şu ana kadar yaşanan olaylar arasında hem yoksul bir Latin Amerika ülkesine (Kolombiya)(1) hem de zengin bir kuzey Avrupa ülkesine (Danimarka) (2) karşı emperyal gangsterlik; soykırımcı bir askeri harekatı sona erdiren çok gecikmiş bir ateşkes (Gazze) (3) ; iklim kaynaklı orman yangınlarının evleri yok etmesiyle ABD tarihinin en pahalı doğal felaketi (Kaliforniya) (4) yer aldı; Çinli bir firmanın çip ablukasının (5) ardında yaptığı inovasyona tepki olarak yapay zeka balonunda trilyon dolarlık satış (6); ve yüz milyonlarca ABD kümes hayvanını öldüren, yumurta fiyatlarını yükselten (7) ve bilim insanları arasında yeni bir salgın endişesi yaratan (8) bir virüsün (H5N1) patlak vermesi. Yeter, felaket tellalı. (9)
Hükümetin göçmenleri sınır dışı etme, doların gücünü sağlamlaştırma, yeniden ticaret fazlası verme ve düşük enflasyonu sürdürme hedeflerinin tam olarak nereye varacağını ya da otoriter kleptokrasinin temel gündemiyle nasıl bir sürtüşmeye neden olabileceğini tahmin etmek zor. Trump yönetiminde net bir şekilde tanımlanmış, süreğen ve tutarlı bir ideoloji aramak aptalca bir çaba olabilir. Her halükarda ABD’nin istikrarlı, yüce gönüllü ya da uzak görüşlü bir hegemonya sağladığı söylenemez; dünyanın geri kalanı uzun yıllardır giderek dengesizleşen bir ABD’ye alışmaya çalışıyor. (10)
Ancak tutarlı bir dünya görüşü ortada görünmüyor olsa da, Trump’ın etrafında şekillenen düzende ve dünyanın geri kalanının buna nasıl karşılık vereceğinde hala ayırdına varılması gereken kalıplar var.
İki yıl önce The Polycrisis‘i başlattığımızda ekonomi, enerji sistemi, emtia piyasaları, jeopolitik ve iklim alanlarındaki kesişen krizleri incelemek üzere yola çıktık. Amacımız “entelektüel ve siyasi birikimi ortaya dökerek neler olup bittiğine dair daha kapsamlı bir resim sunmaktı.” Birbiriyle örtüşen ekolojik, ekonomik ve imparatorluk krizleri etkileşime girmeye ve metastaz yapmaya devam ediyor. Bu yıl, dikkatimiz çokça Trump’ın kaos makinesinde olacak olsa da, dünyanın geri kalanının kendisini ABD etrafında ve ABD olmadan organize etme çabalarına daha fazla odaklanacağız. Dünyanın geri kalanının başarılı olup olmayacağını kimse tahmin edemez. Adam Smith’in ifadesiyle, dünya düzeninde büyük bir yıkım var. (11) İşte takip edeceğimiz başlıklar ve gelişmeler.
1. Diplomasi ve Dünyada İlişkilerin Gelişimi
ABD’li politika yapıcıların bakış açısına göre, Amerikan diplomatik liderliği dünyayı istikrara kavuşturmaktadır. (12) Bu olmadan, Robert Kagan’ın deyimiyle “cangıl yeniden büyür” (13) ve uluslararası düzen “güç, haklı çıkarır” kaosuna sürüklenir.
Dünyanın geri kalanı için ABD’nin gücü, stratejik olarak müttefik olunacak ya da ezilmeyi göze alacak bir şeydir, ama nadiren iyicildir. Ve ABD’nin başını çektiği liberal uluslararası düzen, Çin’in ekonomik ve jeopolitik yükselişi, ABD iç ekonomisinin sanayisizleşmesi, Biden yönetiminin Gazze’deki soykırıma verdiği destekle BM’nin ve uluslararası hukuk düzeninin kötüye kullanılması, dünyanın geri kalanı ticari ilişkilerini derinleştirirken bile Trump-Biden ikilisinin korumacılığa yönelmesi ve DTÖ gibi çok taraflı kurallara dayalı platformlardan uzaklaşması (14) nedeniyle giderek daha istikrarsız hale geliyor.
Geçtiğimiz Kasım ayında, Trump’ın seçilmesinden kısa bir süre sonra Rio de Janeiro’da yapılan G20 toplantısı, gelecekte neler olacağına dair bazı işaretler verebilir. Rio’da Çin, Avrupa, Brezilya, Hindistan ve Güney Afrika, Trump yönetiminin bir kenara bırakmaya söz verdiği çok taraflılığı sürdürecekleri konusunda ısrarcı oldular. (15)
Pek çok ülke için bu, temkinli de olsa Çin ile bağlantı kurmaya devam etmek anlamına gelecektir. (16) Asya ülkelerinin çoğu Çin ile ekonomik olarak iç içe geçmiş durumda ancak çok azı gönülden jeopolitik müttefikler. Birçok Afrika ülkesi 2000’li yılların sonlarından bu yana Çin finansmanını büyük bir hevesle alıyor (17) ; ancak bu krediler 2019’dan bu yana dramatik bir şekilde azaldı (18) ve bu da ağır borçlu Afrika ülkelerinin alacaklılarıyla ilişkilerinde daha stratejik olmalarına yol açtı. Örneğin Angola, Çin’e olan hatırı sayılır borcunu ödemede alan kazanmayı başardı (19) ve Avrupa’dan gelen temiz enerji finansmanını da memnuniyetle karşılıyor.
İleriye dönük olarak Çin, alternatif bir hegemon olarak rolünü güçlendirmeye çalışmaya devam edecektir. Trump’ın ABD’yi Dünya Sağlık Örgütü ve Paris İklim Anlaşması’ndan çıkaran kararnameleri imzalamasından bir gün sonra Çin her iki örgütü de güçlendirme sözü verdi. G20’de Başkan Xi Jinping, gelişmekte olan ülkeleri desteklemek için sekiz maddelik bir plan açıklayarak bir cezbetme atağına geçti. Xi, dünya liderleriyle yaptığı görüşmelerde Çin’in gerileyen ekonomik büyümesini göz önünde bulundurarak serbest ticaret için destek istedi. Diğer ülkelerden gelen katılımcılar Çinli temsilcilerin, sadece Çin’in “en temel çıkarlarına” odaklanan geleneksel diplomatik uygulamalarının ötesine geçtiklerini belirttiler. (20)
ABD çok taraflı sahneden çekildikçe, diğer hükümetler devreye giriyor. Geçtiğimiz Kasım ayında Dani Rodrik (21) , çok kutuplu bir dünyanın oluşmasına katkısı olan orta büyüklükteki güçlere işaret etti (22): “Gelişmiş ekonomiler giderek daha fazla içeriye odaklanırken, Hindistan, Endonezya, Brezilya, Güney Afrika, Türkiye ve Nijerya gibi orta güçler kamusal malların küresel temininin doğal savunucuları haline geldi.”
Trump yönetimi kesinlikle bu tür malları sağlama işinde değil. İktidara geldikten sadece birkaç gün sonra, ABD Uluslararası Kalkınma Finansmanı Kurumu’ndan (DFC) temiz enerji (23) finansmanını durdurması ve bunun yerine Trump’ın Panama ve Grönland çevresindeki yayılmacı emellerini yerine getirmesi istendi. (24) USAID harcamaları şeklindeki kalkınma yardımları – çocukların eğitimi, temiz su, kurşun zehirlenmelerini iyileştirme, iklim (25) – “Önce Amerika” hedefleriyle uyumluluğu kontrol edilene kadar donduruldu. (26) Bazıları yeşil bir Marshall Planı’nın (27) kaynağı olarak Çin’e umutla bakarken, Çin’den ithal edilen temiz teknolojinin finansmanına ya da teknolojik know-how transferine yardımcı olmak bir yana, daralan Kuşak ve Yol kredilerinde bir artışa dair çok az işaret var.
2. Avrupa
Önce Amerika dünyasında Avrupa kendi çıkarlarını korumak ve çok taraflılığı sürdürmek konusunda ne kadar etkili olacak?
Trump iktidara gelirken AB önemli zorluklarla karşı karşıya. Euro bölgesinin durgunlaşacağı tahmin ediliyor (28) ve Almanya’da Şubat ayında yapılacak seçimlerin (29) hem ülke içinde hem de ötesinde aşırı sağı güçlendirmesi bekleniyor. Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin ardından enerji alanındaki kırılganlıklar iyice açığa çıktı. Salgının ardından yaşanan enflasyondaki sıçrama, Avrupa Merkez Bankası’nın enflasyonun altında yatan nedenlere (30) değinmeksizin yüksek faiz oranları uygulamasına yol açarak yatırımları frenledi. Bu tür politikalar, daha da yoksullaşma ve zayıflamaya (31) yol açan büyük mali krizin ardından uygulanan kemer sıkma önlemleri gibi (32) Avrupa’nın daha önce kendinde açtığı yaraları hatırlatıyor. Tüm raporlara (33) ve büyük planlara rağmen, blokun gidişatı değiştirmek için ne yapacağı belli değil.
Şimdilik Avrupa dikkati dağılmış ve felç olmuş durumda (34) : Trump tarafından savunma harcamalarını GSYH’nin yüzde 5’ine çıkarması için rahatsız ediliyor; etkileyici derecede hızlı ama sancılı bir enerji dönüşümünden geçiyor; ve blokun yeniden canlanması için gerekli olan entegrasyona (35) karşı çıkacak aşırı sağcı partiler tarafından kuşatılmış durumda. ABD tarafından sarsılan kıta güneyine ve doğusuna bakıyor. Geçtiğimiz hafta Davos’ta Ursula von der Leyen, Güney Amerika bloku Mercosur, İsviçre ve Meksika ile yakın zamanda müzakere edilen ticaret anlaşmalarından – her ne kadar bunlar hala Avrupa parlamentosunun karmaşık ve zor onayını gerektirse de (36) – olumlu bir şekilde bahsetti. (37) En önemlisi de “ortak çıkarlarımıza uygun çözümler bulmak” diye ifade ettiği amaç için Çin ile yapıcı bir ilişki kurulmasını teşvik ediyor. Yeni Komisyon’da ilk ziyaretini Hindistan’a yapacağını ve Afrika’da yerel temiz teknoloji değer zincirleri oluşturma çalışmalarının devam edeceğini açıkladı.
3. Teknoloji transferleri
Önümüzdeki birkaç yıl nasıl geçerse geçsin, teknoloji transferleri (38) kilit önem taşıyacak. 2023’te yazdığımız gibi (39) , Çin’in bataryalardan yarı iletkenlere ve yapay zekaya kadar uzmanlaşma yolundaki başarılı çalışmaları son derece kritik önemde. Bu, “dünyanın geri kalanının ihtiyaç duyduğu teknolojiyi elinde tutan G7 ülkeleri” statükosunu altüst etti. Çin’in bu tür maddi ürünleri ve know-how‘ı artık sadece Afrika ve Latin Amerika ülkeleri tarafından değil, geçen ay Çin’den batarya üretimi için hibe alanlara teknoloji transferi şartı getiren ABD ve AB tarafından da talep ediliyor. (40)
Adam Tooze’un kısa süre önce “İkinci Çin şoku” (41) olarak adlandırdığı (42) durum budur; ilk şokta Çin’in ileri teknoloji tedarik zincirlerine entegre olduğu görüldü, ikincisinde ise aynı ülkelerin Çin’in tedarik zincirlerine dahil olmak için yalvardığı görülecek. AB, Çin ile fikri mülkiyeti için teknoloji transferini müzakere etmede önemli bir ağırlığı olan pazar gücünü kullanır ve bunu daha az güce sahip diğer ülkeler için kullanılabilir hale getirirse, bu iklim için ve dolayısıyla nihayetinde herkes için bir kazanç olacaktır.
4. Gerçekçiler için finans
Biden yönetimi, küresel iklim ve kalkınma politikaları ihtiyacı doğrultusunda mali kaynakların harekete geçirilmesinin aciliyetini kabul ederek stratejisini tahmin edilebileceği üzere gerçekleşmeyen özel sektör katılımına odakladı. (43) Şimdi ise Trump yönetiminin işbaşına gelmesiyle birlikte, Morgan Stanley ve Goldman Sachs gibi büyük ABD bankaları arasında iklim değişikliğine dair adım atmaya yönelik herhangi bir taahhüt verme yönelimi ortadan kalktı. (44) (Bankaların, finans sektöründeki iklim ittifakı olan Net Sıfır için Glasgow Mali İttifakı’na (GFANZ) (45) üyeliği, gelişmekte olan ekonomilere kredi vermek için bekleyen 130 trilyon dolar gibi abartılı vaatlerde kullanıldı ve bu da gerçekleşmedi). Tüm bu yaşananlarda bir umut ışığı varsa, o da özel finansın iklim hedeflerine kardan daha fazla öncelik vereceği yanılsamasının ortadan kalkmasıdır (46) ; bu da temel mali reformlara yeniden odaklanmak için daha geniş bir fırsat anlamına gelebilir. Bunlar arasında küresel Güney ülkeleri için yüksek sermaye maliyeti (Barbados’un savunduğu (47) ve Güney Afrika’nın G20 başkanlığı gündeminin (48) üst sıralarına yerleştirdiği) ve özel alacaklılara olan sürdürülemez borçlarla (49) ilgili olanlar yer almaktadır. Bu borçlar, hükümetlerin büyük çapta kaynağı temel ihtiyaç yatırımlarından borç ödemelerine yönlendirme eğiliminde olduğu anlamına geldiğinden ciddi bir sorun yaratmaktadır. (50)
Vatikan 2025 yılını jübile yılı (51) olarak ilan ederken Papa Francis Kuzey ülkelerinden alacaklıları borçları silmeyi gündemlerine almaya çağırdı (52) ve küresel borç mimarisindeki durumla ilgilenmeye yönelik gösterilen daha geniş çabanın bir parçası oldu. Bu Jübile yılının yarısında, 77’ler Grubu’nun (53) öncülüğünde ve BM’nin kolaylaştırıcılığında Dördüncü Kalkınma Finansmanı Konferansı (FfD4) toplanacak. Konferansın ilk taslağı (54) , küresel finans sistemindeki, küresel Güney’de kalkınmayı kısıtlayan sistemik eşitsizliklerin ele alınmasına yönelik öneriler içeriyor.
Odak noktası özel finansmana bel bağlamaktan ya da ABD hükümetinden liderlik beklemekten öteye kayabilirse -ki bunların ikisinin de makul olmadığı kanıtlandı- bu toplantı borç sistemi ve iklim finansmanının önündeki engeller konusunda ilerleme kaydedebilir.
5. Ekstraksiyon (55)
Dünya daha üretken ve daha az ekstraktif bir enerji sistemine doğru ilerlerken (56) bile topraktan fışkıran ya da çıkarılanlar jeopolitiğin merkezinde yer almaya devam ediyor. Servet sahipleri dünyasında, Çin’in hakimiyetinden duyulan korku, yeni kaynak ve pazarlara yönelik açgözlülük, Grönland’a (57) yönelik son saldırının da açıkça ortaya koyduğu gibi kapışmayı kışkırtmaya devam ediyor.
Bu mineraller Kuzey-Güney ticaretinin ve potansiyel olarak endüstriyel işbirliğinin halen evrilen bir kulvarı. Enerji geçişi için gerekli minerallere sahip gelişmekte olan her ülke, Endonezya’nın rafine edilmemiş nikele ihracat yasağı (58) koyarak büyük nikel rezervlerini Çin ve Kore’nin dış yatırımla Endonezya’da açtığı işleme tesislerinde işlemesiyle sağladığı teknoloji transferi kullanımını taklit etmek istiyor. Latin Amerika ülkeleri bakır (Meksika, Şili), lityum (Şili), grafit ve manganez (Brezilya) gibi kaynaklardan yararlanarak batarya ve yeşil tedarik zincirlerine katılım yoluyla ekonomik refaha kavuşmayı umuyor.
ABD, Avustralya, Güney Kore, Japonya ve AB’yi kapsayan güçlü bir alıcılar kulübü, Mineral Güvenlik Ortaklığı (59) şeklinde ortaya çıkıyor görünüyor, ancak şu ana kadar OPEC’in kiritk mineraller için bir versiyonu yok; mineral rezervlerine sahip daha yoksul, daha az güçlü ülkelerin satıcı olarak kendi çıkarlarını geliştirmelerine yardımcı olacak bir birlik. (60)
Güney Afrika bu yılki G20 dönem başkanlığını Afrika’nın kalkınmasında kritik minerallerden faydalanmak üzere kullanmayı planlıyor. Cyril Ramaphosa bunu “kritik minerallere çıkarıldıkları kaynağa yakın yerlerde değer katılmasını teşvik eden büyük bir pazarlık” diye tanımlıyor. (61) Bu durum, kaynak zengini gelişmekte olan ülkelerin değer zincirinde yükselmek için teknoloji transferlerine ihtiyaç duyduğunun giderek daha fazla kabul gördüğünü yansıtıyor. Bu tür transferler nadirdir. Latin Amerika, Asya ve Afrika’da devam eden düzinelerce uluslararası projeyi inceleyen Columbia Üniversitesi’nin bir araştırması (62) , kritik mineraller sektöründe katma değer yaratmak için ana inovasyon ülkelerinin bu konumlarına rağmen teknoloji transferi örneklerinin az olduğunu ortaya koymuştur. Araştırma, DTÖ’nün 44 ülkeden oluşan Afrika Grubu’nun önerilerini benimsemesini ve gelişmekte olan ülke hükümetlerinin teknoloji transferini yabancı şirketlerin yatırımlarının bir koşulu haline getirmesini tavsiye ediyordu.
6. Petrol
2025 yılında petrol talebinin 2030’dan çok önce zirveye ulaşması her zamankinden daha olası görünürken, arz artıyor, artıyor, artıyor. (63) Suudi Arabistan hala günlük üç milyon varil civarında üretiminde tutunuyor. (64) Bu arada, ABD rekor miktarda üretim yapıyor ve ithalata bağımlı olan Çin kullanımını azaltıyor – bu da bir Morgan Stanley analistinin “gelecekte geçmişte olduğundan farklı bir petrol piyasası” (65) dediği şeye doğru götürüyor.
Körfez monarşileri petrodolarlarını yeni endüstriler edinmek için kullanarak ekonomilerini çeşitlendirmeye çalışıyor. (66) Ayrıca bu krallıklar giderek artan bir şekilde kalkınma finansmanına odaklanıyorlar; özellikle de Zimbabwe’nin beşte biri, Liberya’nın yüzde 10’u, Zambiya’nın yüzde 10’u (67) ve Tanzanya’nın yüzde 8’i (68) gibi Afrika ülkelerindeki geniş arazileri kapsayan (69) karbon dengeleme anlaşmaları yapıyorlar; böylece kalan hidrokarbon yataklarından tasarruf için çok ihtiyaç duyulan dolar birikimiyle ülke içindeki yenilenebilir enerji kapasitelerini hızla genişletiyorlar. Namibya, Senegal ve belki de Uruguay gibi fosil kaynaklara sahip bazı düşük gelirli ülkeler, daralan pazardan faydalanmak için bunları zamanında geliştirmeyi umarken, Kolombiya ve Ekvator gibi diğerleri fiyat düşüşünden önce yeni endüstrilere geçiş yollarını araştırıyor.
LNG piyasaları belki de petrol ticareti kadar önemli. LNG’nin çok yönlülüğü, kömürden daha “temiz” olduğuna dair süregelen (yanlış) ünü ve göreceli taşıma kolaylığı onu tercih edilen marjinal fosil yakıt haline getirmektedir. Talep değişken, çoğu zaman ufuktaki projeksiyonlar çokça tartışmalı ve fiyat artışları ise ithalatçı ülkeler için acı vericidir – bu da iklimin için olduğu kadar büyük jeopolitik sonuçlar doğurmaktadır.
İhracatında ABD’nin dünya lideri olduğu LNG, Trump için AB’ye karşı bir zorbalık aracı -gazımızı satın alın yoksa sizi korumayız- ve ABD’nin “enerji hakimiyeti” anlatısına uygun bir ekleme. LNG daha zengin ithalatçılar ile daha yoksul olanlar arasında potansiyel bir gerilim kaynağıdır. Avrupa ülkelerinin 2022’de LNG sevkiyatı için Pakistan ve Bangladeş’ten yüksek teklif vererek onları geride bırakması bunun bir örneği oldu. Tesislerin inşasının göreceli hızı, şu an hakim olan varlıkların terk edilmesi riskini artırmaktadır (Almanya’nın tüm yeni LNG ithalat terminallerine ihtiyacı olacak mı?). LNG, iklim değişikliğine katkı yapmanın yanı sıra iklim üzerindeki etkilerin daha geniş bir coğrafyaya yayılması için de bir kanaldır: örneğin Çin’in hidroelektrik barajları kuraklıktan etkilendiğinde, dünya LNG fiyatları yükselir (2022’ye giden günlerde görüldüğü gibi).
7. İç politika başlıkları
İç politika, uluslararası siyasi istikrarsızlığı tetiklemektedir. Resmi çok taraflılığın sarsılması ve parçalanması, tıpkı ABD’nin son Paris Anlaşması çıkışında olduğu gibi, ulusal politikaların ve siyasi koalisyonların öneminin altını çiziyor. Önümüzdeki yıl yerel bağlamlarda özellikle birkaç önemli temanın öne çıkacağını düşünüyoruz.
Avrupa’nın medya ve teknoloji baronlarına nasıl yaklaşacağı: Trump’ın birinci döneminin oluşturduğu ruh halinin tam tersine, ABD’nin hayrete düşüren borsa değerleri olan, başlarında milyarderlerin yer aldığı teknoloji devleri, ya tam MAGA (70) oldular ya da diz çöktüler. Kamuoyu desteği alma üzerine süren savaş artık büyük ölçüde kontrol ettikleri platformlar üzerinden yürütülüyor.
Geçtiğimiz yıl Brezilya, X’in yerel dezenformasyon karşıtı yasalarına uymasını talep ederek, devletlerin aslında görünüşte çok güçlü sosyal medya platformlarıyla başa çıkabileceğini gösterdi. (71) Avrupa Komisyonu, X’in Dijital Hizmetler Yasasını ihlal edip etmediğini araştırıyor (72) ve bu Ocak ayında platformun önerilen gönderilerle ilgili algoritmalarını gözden geçirmeyi talep etti. Almanya’da Şubat sonunda yapılacak seçimler öncesinde yapılacak dezenformasyonun önüne geçmek pek mümkün görünmüyor ancak Brüksel, sosyal medya platformlarının demokrasiye yönelik giderek daha açık hale gelen saldırılarına karşı koymak için yeterli kurumsal güce sahip ve sosyal medya oligarklarının canını acıtabilecek kadar büyük bir kullanıcı tabanını temsil ediyor.
Göçmen karşıtı politikalar: Birçok batı ülkesinde sürekli büyüyen bir gündem, her türden muhafazakar siyasi parti tarafından giderek daha agresif bir şekilde yürütülen göçmenlerin şeytanlaştırılmasıdır. Bu sadece şiddet içeren bir gündem değil, aynı zamanda korkulardan faydalanarak merkez sağ ve merkez solu birbirine düşürmeye yönelik bir stratejidir.
Göçmen karşıtı duyguları körüklemek ve istismar etmek, birçok zengin ülkede aşırı sağ tarafından büyük bir başarıyla tekrarlanan kitabına uygun bir oyun. Meloni ile yakınlaşan Avrupalı liderlere (73) ve AfD ile işbirliği yapan Alman CDU’suna (74) bakın. Küreselleşmenin üretimdeki istihdamı aşındırdığına (“çaldığına”) dair anlatının ivmesiyle yükselen günah keçisi göçmenler enflasyon, yüksek konut maliyetleri ve hatta iklim değişikliğinin etkileri için suçlanabilir. Buradaki zorluk, daha iyi konut, enerji, para, maliye ve iklim politikaları yoluyla çözülebilir dertleri ele alan ve suçu göçmenlere atılmaktan alan başarılı bir politika ve koalisyon oluşturulup oluşturulamayacağıdır.
8. İklim
Son yıllarda olduğu gibi bu yıl da iklim kaynaklı felaketler (75) milyarlarca insanın hayatını etkileyecek. Önce Amerika denen, parçalanmış, çok kutuplu bir dünya, iklim eylemi açısından ne anlama geliyor? Ve özellikle de AB gibi neoliberal küreselleşmenin zirvesinde ortaya çıkan uluslararası iklim diplomasisi bağlamındaki iklim eylemleri için?
COP’un Brezilya’ya dönüşü arazi kullanımı nedeniyle çıkan çatışmaları (76) öne çıkaracak: Yani ormancılık, yenilenebilir enerji, gıda üzerine çatışmaları. Toprak üzerindeki kavga insan toplumunun temelini oluşturuyor ve toprak sahipleri yeni enerji sistemlerine geçiş sırasında değişime karşı direncin dayanağı oluyor. İklim modelleri tarafından ortaya konan nispeten sorunsuz küresel karbonsuzlaştırma adımları, topluluklardaki birbiri ardına gelen arazi çekişmesi (77) gerçeğine hazırlık olarak çok az şey sunmaktadır.
Özel sektör sigorta şirketlerinin iklim felaketleri açısından kırılgan bölgelerden çekilmesi (78) , devlet üzerinde giderek daha fazla baskı yaratacaktır. Mali imkanları olan ve bunu kullanmaya istekli ülkelerdeki insanların bir tür güvenlik ağı olacaktır, ancak bu imkanlara sahip olmayan ve iklim değişikliğinin etkilerine yüksek oranda maruz kalan ülkeler ise parametrik sigorta (79) gibi düzenlemelere yönlendirildi. Bedeli ödenemeyen birkaç büyük felaketten sonra şirketlerin çoğu devam etmek isteyecek mi?
Sera gazı emisyonları (80) , küresel ticaret ve borç sistemlerinde büyük değişiklikler olmadan önemli ölçüde azaltılamaz. 2023’te COP28, imtiyazlı ve hibeye dayalı finansman ihtiyacını kabul etti ve çok taraflı bankaların kredilerindeki afet maddelerini genişletme taahhütleri için bir ortam oluşturdu. Azerbaycan’da düzenlenen 2024 COP’unda daha henüz ticaretle ilgili iklim tedbirlerine ilk kez resmi bir yer verildi. (81)
Zorlu bağlam, toptancı ve kestirmeci politika tepkilerine neden olabilir ve bu da hepimizin içinde yaşadığı kesişen krizlerin doğasını (82) dikkate almak zorunda kalmaksızın kendi anlatılarını makul hale getirmek için göçmenler gibi kesimleri hedef haline getirmeye hevesli olan sağa oksijen verir.
İklim değişikliği, birbirinden kopuk bir politika alanı olarak ele alınamaz. Madencilik ve enerji, finans ve kalkınma, göç ve teknoloji konuları, dünyanın ikliminde meydana gelen büyük değişikliklerden ayrı tutulamaz. Hiçbir kriz ayrı bir ada değil. Bu alanların her biri diğerini etkilemekte ve diğerinden etkilenmektedir ve birinin ele alınması hepsinin ele alınmasını gerektirecektir.
*Kaynak: Polycrisis makroekonomi, enerji güvenliği ve jeopolitik konularına odaklanan bir yayındır.
(1) https://www.bbc.com/news/articles/cglynrxjyl5o
(2) https://www.ft.com/content/a935f6dc-d915-4faf-93ef-280200374ce1
(3) https://www.crisisgroup.org/middle-east-north-africa/east-mediterranean-mena/israelpalestine/understanding-israel-hamas-truce
(4) https://www.accuweather.com/en/weather-news/accuweather-estimates-more-than-250-billion-in-damages-and-economic-loss-from-la wildfires/1733821#:~:text=News%20%2F%20Weather%20News-,AccuWeather%20estimates%20more%20than%20%24250%20billion%20in%20damages%20and%20economic,the%20entire%202020%20wildfire%20season.https://www.phenomenalworld.org/analysis/strategic-interdependence/
(5) https://www.phenomenalworld.org/analysis/strategic-interdependence/
(6) https://www.ft.com/content/c82933fe-be28-463b-8336-d71a2ff5bbbf
(7) https://apnews.com/article/egg-prices-bird-flu-poultry-inflation-9ea9934e20e3fe393abb1bb85aa31c30
(8) https://www.nytimes.com/2025/01/27/health/bird-flu-h5n1.html
(9) Doomer.
(10) https://www.ft.com/content/611a48d5-8c1a-40de-a062-f1286499c3f3
(11) https://crookedtimber.org/2016/11/10/theres-a-lot-of-ruin-in-a-country/
(12) https://crookedtimber.org/2016/11/10/theres-a-lot-of-ruin-in-a-country/
(13) https://en.wikipedia.org/wiki/The_Jungle_Grows_Back
(14) https://www.phenomenalworld.org/analysis/america-first/
(15) https://buttondown.com/polycrisisdispatch/archive/dispatch-from-brazil-g20/
(16) https://www.phenomenalworld.org/analysis/the-end-of-the-cold-peace/
(17) https://www.bu.edu/gdp/chinese-loans-to-africa-database/
(18) https://www.bu.edu/gdp/2023/01/19/small-is-beautiful-a-new-era-in-chinas-overseas-development-finance/
(19) https://www.phenomenalworld.org/analysis/marshall-plans/
(20) https://www.reuters.com/world/asia-pacific/bracing-trump-tariffs-chinas-xi-makes-diplomatic-push-global-summits-2024-11-21/
(21) Prof. Dr. Dani Rodrik, 1982 yılından beri uluslararası siyasal ekonomi dalında Harvard Üniversitesi’nin Kennedy School of Government’ta eğitim veren Türkiyeli Yahudi ekonomist.
(22) https://www.project-syndicate.org/commentary/middle-powers-means-multipolar-world-not-us-hegemony-or-us-china-bipolarity-by-dani-rodrik-2024-11?utm_source=polycrisisdispatch&utm_medium=email&utm_campaign=dispatch-from-brazil-g20
(23) https://carnegieendowment.org/research/2023/09/building-a-net-zero-world-how-us-finance-can-strengthen-clean-energy-manufacturing-abroad?lang=en
(24) https://www.reuters.com/world/us/trump-team-plans-wealth-fund-revamp-federal-agency-bloomberg-news-reports-2025-01-17/
(25) https://www.theguardian.com/us-news/2025/jan/27/trump-usaid-workers-on-leave-aid-freeze
(26) https://www.state.gov/implementing-the-presidents-executive-order-on-reevaluating-and-realigning-united-states-foreign-aid/
(27) https://www.phenomenalworld.org/analysis/marshall-plans/
(28) https://www.imf.org/en/Publications/WEO/Issues/2025/01/17/world-economic-outlook-update-january-2025
(29) https://www.theguardian.com/world/2025/jan/23/germany-election-who-are-the-key-players-and-what-is-at-stake
(30) https://www.ecb.europa.eu/press/blog/date/2024/html/ecb.blog240311~968c707650.en.html
(31) https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2019/642253/EPRS_BRI%282019%29642253_EN.pdf
(32) https://www.phenomenalworld.org/analysis/carbon-budget-versus-fiscal-budget/
(33) https://buttondown.com/polycrisisdispatch/archive/europe-must-rage-against-the-dying-of-the-light/
(34) https://www.ft.com/content/ea4ba027-92e5-4744-9327-0de15fe7706c
(35) https://www.atlanticcouncil.org/wp-content/uploads/2024/01/Escaping-the-Permanent-Suez.pdf
(36) https://www.reuters.com/world/what-are-next-steps-eu-mercosur-trade-deal-2024-12-05/
(37) https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/speech_25_285
(38) https://www.phenomenalworld.org/analysis/tech-transfer/
(39) https://www.phenomenalworld.org/analysis/trading-order/
(40) https://www.ft.com/content/f4fd3ccb-ebc4-4aae-9832-25497df559c8
(41) https://jacobin.com/2024/12/us-trade-china-green-transition
(42) https://www.youtube.com/watch?v=cuQHV2CKdfE&t=1040s
(43) https://carnegieendowment.org/research/2024/12/what-private-capital-cannot-do-alone-the-future-of-global-infrastructure-development?lang=en
(44) https://environment.yale.edu/news/article/net-zero-banking-dead
(45) GFANZ, Glasgow’daki COP26 iklim konferansı sırasında kurulmuş bir gruptur ve kendisini “ekonominin karbondan arındırılmasını hızlandırmayı taahhüt eden önde gelen finansal kurumların küresel bir koalisyonu” olarak tanımlamaktadır.
(46) https://www.ft.com/content/481dc5c3-5239-44f8-919e-f6246532cee1?utm_source=polycrisisdispatch&utm_medium=email&utm_campaign=magic-pony-groundhog-day
(47) https://www.bridgetown-initiative.org/wp-content/uploads/2024/05/Bridgetown2.0-2pager-2-1.pdf
(48) https://t20southafrica.org/task-forces/
(49) https://www.phenomenalworld.org/analysis/cop26-finance-climate-governance/
(50) https://www.phenomenalworld.org/analysis/the-view-from-nairobi-washington/
(51) Jübile, genellikle 25., 40., 50., 60. ve 70. yıldönümlerini ifade eden bir olayın belirli bir yıldönümünün kutlanmasına atıfta bulunmak için kullanılır. Terim, Eski Ahit İncili’nden gelmektedir ve başlangıçta belirli sayıda yılı kapsayan ve özellikle borçlu kölelerin azat edilmesini içeren yinelenen bir dini törenle ilgilidir. Antik Roma imparatorları jübile terimini kullanmasalar da hükümdarlıklarının yıldönümlerini kutlamalarla kutlamayı adet edinmişlerdir.
(52) https://www.vaticannews.va/en/vatican-city/news/2024-12/vatican-global-debt-crisis-pope-francis-jubilee-priority.html
(53) Birleşmiş Milletler’deki 77’ler Grubu, üyelerinin kolektif ekonomik çıkarlarını desteklemek ve gelişmiş bir ortak müzakere kapasitesi oluşturmak üzere oluşturulmuş, gelişmekte olan ülkelerin bir koalisyondur.
(54) https://financing.desa.un.org/document/ffd4-outcome-document-zero-draft
(55) İngilizce “extraction” kelimesi “çıkarıp almak, özütmek, hafriyat çıkarmak” gibi anlamalara gelmektedir. Madencilik doğrudan yeraltından kazıp çıkarma faaliyetinin adıyken “ekstraksiyon”, madencilik de dahil kazıp çıkarmaya, hafriyatçılığa dayanan sistematik bir ekonomik modeli, işleyişi ifade etmektedir, yani başka yerde madenciliği yapılan minerallerin ticareti ve bağlı sektörlerle ilişkisi de bu modelin bir parçasıdır.
(56) https://www.phenomenalworld.org/interviews/oil-and-politics-in-the-mid-transition/
(57) https://www.bbc.com/news/articles/c9d5jwvw9nlo
(58) https://www.usitc.gov/publications/332/working_papers/ermm_indonesia_export_ban_of_nickel.pdf
(59) https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_24_1807
(60) https://www.undp.org/future-development/signals-spotlight-2023/opecs-everything
(61) https://www.thepresidency.gov.za/special-address-president-cyril-ramaphosa-world-economic-forum-south-africas-g20-priorities-davos
(62) https://ccsi.columbia.edu/critical-minerals-market-assessment-developing-countries-unido
(63) https://www.lrb.co.uk/the-paper/v47/n02/brett-christophers/so-much-for-paris
(64) https://www.reuters.com/business/energy/saudi-arabia-abandon-100-crude-target-take-back-market-share-ft-reports-2024-09-26/
(65) https://www.ft.com/content/341f0aaa-7173-454c-89fd-103287625d38
(66) https://www.phenomenalworld.org/analysis/stranded-countries-and-stranded-assets/
(67) https://gulfnews.com/business/corporate-news/blue-carbon-and-government-of-zambia-sign-mou-to-unlock-the-potential-of-carbon-removal-projects-1.1675850886963
(68) https://gulfnews.com/business/corporate-news/blue-carbon-and-the-government-of-tanzania-join-forces-to-accelerate-transition-to-low-carbon-economy-1.1675752836855
(69) https://www.theguardian.com/environment/2023/nov/30/the-new-scramble-for-africa-how-a-uae-sheikh-quietly-made-carbon-deals-for-forests-bigger-than-uk
(70) Make America Great Again, Amerika’yı Yeniden Büyük Yapalım! Trump’ın ilk seçim döneminden bu yana kullandığı ve artık bir toplumsal hareketi ifade eden sloganı.
(71) https://www.theguardian.com/world/article/2024/sep/03/luiz-inacio-lula-da-silva-elon-musk-brazil-x
(72) https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/news/commission-addresses-additional-investigatory-measures-x-ongoing-proceedings-under-digital-services#:~:text=The%20Commission%20has%20addressed%20three,Digital%20Services%20Act%20(DSA).
(73) https://www.theguardian.com/world/article/2024/jun/12/all-eyes-are-on-her-italys-far-right-chameleon-giorgia-meloni-prepares-to-host-the-g7
(74) https://www.politico.eu/article/angela-merkel-rebukes-own-party-over-deal-the-far-right-afd-friedrich-merz/
(75) https://www.met.reading.ac.uk/~sgs02rpa/extreme.html
(76) https://www.phenomenalworld.org/analysis/cash-cars-chemicals-and-corn/
(77) https://www.michaelalbertus.com/books.html
(78) https://www.ft.com/content/76d1e4b6-ac70-47c0-82c0-76faca1c22e7
(79) https://buttondown.com/polycrisisdispatch/archive/uk-development-strategy-hurricane-beryl-jamaica/
(80) https://www.phenomenalworld.org/analysis/global-boiling/
(81) https://www.carbonbrief.org/cop29-key-outcomes-agreed-at-the-un-climate-talks-in-baku/?utm_source=polycrisisdispatch&utm_medium=email&utm_campaign=capitulation
(82) https://adamtooze.substack.com/p/chartbook-343-polycrisis-and-the
