Sıcak hava dalgaları küresel ısınma ve iklim değişikliği sonucu ortaya çıkan bir çevre sağlığı sorunudur ve aşırı sıcaklıklara maruz kalan insan sayısı, iklim krizi nedeniyle dünyanın tüm bölgelerinde katlanarak artmaktadır.
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre Avrupa’da iklim kaynaklı ölümlerin başlıca nedeni aşırı sıcaklar. DSÖ geçtiğimiz hafta yaptığı açıklamada, küresel olarak, 2000 ile 2019 yılları arasında her yıl sıcaklıkla ilgili yaklaşık 489.000 bin ölüm meydana geldiğini ve “iklim eylemsizli”ğinin en büyük bedelini insanların ödediğini belirtti.
Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri António Guterres’in aşırı sıcaklık konusunda harekete geçme çağrısından birkaç gün sonra BM Sağlık Ajansı üzerinden açıklama yapan DSÖ Avrupa Bölge Direktörü olan Dr. Hans Henri P. Kluge, milyarca insanın aşırı sıcaklık “salgını” ile karşı karşıya geldiğinin altını çizdi. Kluge, dünyanın en hızlı ısınan kıtası olan ve sıcaklıklara bağlı ölümlerin yüzde 36’sını kapsayan Avrupa’da her yıl ortalama 175.000 binden fazla ölümün nedenin iklim krizine bağlı yaşanan aşırı sıcaklar olduğunu vurgularken, Avrupa genelinde 53 üye ülkede 2020 yılından beri yaşanan aşırı sıcaklıklar nedeniyle insanların nihai bedeli ödediğini ve sıcaklığa bağlı ölümlerde son 20 yılda yüzde 30 artış yaşandığını belirtti.
HALK SAĞLIĞI UYGULAMALARIYLA ÖNLENEBİLİR
Aşırı sıcaklıklar nedeniyle yaşanan ölümlerin gelecekte artabileceği uyarısında bulunan Kluge, bölgedeki 20’den fazla ülkede sıcaklık-sağlık eylem planlarının mevcut olmasının cesaret verici olsa da yeterli olmadığını ve bunu önlemek için kapsamlı planların geliştirilmesine ihtiyaç olduğunu vurguladı. Kluge, “Gerçek şu ki, sıcak havanın olumsuz sağlık etkileri büyük ölçüde iyi halk sağlığı uygulamalarıyla önlenebilir, dolayısıyla daha sıcak bir bölgeye daha iyi hazırlanırsak hem şimdi hem de gelecekte birçok hayat kurtarabiliriz” değerlendirmesinde bulundu.
İklim krizi konusunda kapsamlı hazırlık ve risk yönetimiyle birleştirilen eylemlerin şimdi ve gelecekte hayat kurtarabileceğini belirten DSÖ konuya ilişkin Almanya Bonn’da yer alan Avrupa Çevre ve Sağlık Merkezi’nde hazırladıkları sıcaklık-sağlık eylem plan kılavuzunun güncellenmiş ikinci baskısının da yakında sunulacağını duyurdu.
ARTAN SICAKLIKLAR SAĞLIĞIMIZI NASIL ETKİLİYOR?
Eylem planlarına ek olarak hızla artan sıcaklıkların insan sağlığı üzerindeki kısa ve uzun vadeli etkilerini azaltmasına yardımcı olabilecek önlemleri Türk Tabipleri Birliği (TTB) Merkez Konseyi’nden Halk Sağlığı Uzmanı Prof. Dr. Ali Osman Karababa Fikir Gazetesi’ne anlattı.
Öncelikle belirtmek gerekir ki çevredeki sıcaklık artışına bağlı olarak insan vücudunda depolanan ısı miktarı, çevresel ısı stresi (Örneğin, yüksek sıcaklık, yüksek nem, düşük rüzgar, yüksek termal radyasyon) nedeniyle metabolik süreçlerden kaynaklanan dahili ısının ortadan kaldırılamaması (vücudun sıcaklığını dengeleyememesi bir başka söylemle termoregülasyon mekanizmasının bozulması), giysilerin ısı kaybına karşı bir engel oluşturması ve çevreden dışarıdan ısı kazanılması gibi faktörlerin birleşimiyle belirlenir.
Ayrıca, günümüzde iklim krizi nedeniyle sıklık, süre, yoğunluk ve büyüklük açısından artan sıcak hava dalgaları ve uzun süreli aşırı sıcaklık koşulları, insan sağlığı üzerinde büyük bir rol oynuyor. Uzun süreli yüksek gündüz ve gece sıcaklık koşulları, insan vücudu üzerinde kümülatif stres yaratarak, ısıya maruz kalma nedeniyle hastalık ve ölüm riskini artırdığını belirten Prof. Dr. Ali Osman Karababa, vücudun terleyerek sıcaklık dengesini koruduğunu, ancak dış ortam sıcaklığı ve nem oranı yüksek olduğunda bu işlevin vücut sıcaklığını dengelemede yetersiz kalabileceğini, bunun da sağlık sorununun başlangıcı olduğunu vurguladı.
Hava kaynaklı ölümlerin önemli bir nedeni olan sıcak hava dalgalarının bulaşıcı hastalıkların kişiden kişiye geçişini kolaylaştırdığını ve kaza riskini artırdığını aktaran Prof. Dr. Karababa, sıcak hava dalgalarına bağlı en ölümcül ve hızlı gelişen sağlık sorununu sıcak çarpması olarak nitelendirdi.
Karababa, sıcak çarpmasında karşılaşılan bulguları ise şu şekilde sıraladı: Vücut sıcaklığının artışı, kalp atım hızının artması, halsizlik, yorgunluk, baş dönmesi, denge bozukluğu, baş ağrısı, zor nefes alma, cilt değişikliği, kimi zaman da bulantı ve kusma.
OLUMSUZ ETKİLERİ NASIL ÖNLEYEBİLİRİZ?
Aşırı sıcaklığa karşı duyarlılık yaş, genel sağlık durumu, meslek ve sosyoekonomik koşullar gibi maruz kalma faktörleri tarafından şekilleniyor.
2023 yılında yapılan “Sıcaklıklara Bağlı Ölümler” araştırmasına göre, 65 yaş üstü kişilerde ısıya bağlı ölüm oranı 2000-2004 ile 2017-2021 yılları kıyaslandığında yaklaşık yüzde 85 artmıştır. Bir başka açıdansa asfalt ve beton etkisiyle kentsel alanlarda yaşayan ve sıcak hava dalgalarının etkilerine daha çok maruz kalanlar arasında düşük kaliteli konut ve soğutmaya erişim eksikliği yaşayanlar genellikle orantısız bir şekilde aşırı ısınmaya maruz kalmaktadır. Kentlerde yüksek oranda salınan karbon gazları, plansız ve aşırı yapılaşma, hava koridorlarının kapanması gibi sebeplerle kentlerde yaşayan insanlar kırsaldan 2 ile 4 derece daha fazla sıcaklığa maruz kalmaktadır.
Aşırı sıcakların bir halk sağlığı problemi olduğunu hatırlatan Prof. Dr. Karababa, kronik solunum ve dolaşım ve böbrek hastalıkları olanlar, yaşlılar, diyabetliler, obezite hastaları, gebeler, yenidoğanlar, çocuklar ve sosyoekonomik durumu kötü olan toplum kesimleri ise risk grubu olarak nitelendirdi.
Halk Sağlığı Uzmanı Prof. Dr. Ali Osman Karababa sağlık üzerindeki olumsuz etkileri kısa vadede azaltabilecek önlemleri ise şu şekilde sıraladı:
- Sıcak havalarda özellikle de saat 10.00-16.00 saatleri arasında zorunlu olmadıkça güneş altında bulunmamak, serin gölgeli alanlarda kalmak, yorucu eylemlerden kaçınmak
- Düzenli olarak su tüketmek, vücudun susuz kalmasını önlemek, yeterli ve dengeli beslenmek
- Vücudu serin tutabilen bol giysileri tercih etmek
- Vücudu ıslak bezle nemli ve serin tutmak
- Çalışma ortam ısısını vücudumuzun sıcaklık dengesini koruyabilecek ideal düzeyde tutmak
Kavruluyoruz: Gezegenimiz İklim Krizi ve Aşırı Sıcakların Pençesinde
İklim Değişikliği ve Engelliler: Herkes için İklim Adaleti Nasıl Sağlanacak?
İklim Krizini Yoğun Olarak Hissettiğimiz Bugünlerde Nasıl Beslenmeliyiz?